İstanbul’un vazgeçilmez simgeleri arasında yer alan ve “Bahçe Sınıfı” olarak adlandırılan Dolmabahçe, Fenerbahçe ve Paşabahçe vapurları, ismini İstanbul’un semtlerinden alıyor. Marmara Denizi sularında uzun yıllar hizmet veren bu vapurlardan Fenerbahçe, Rahmi M. Koç Müzesi’nde ziyaretçilerini bekliyor; Paşabahçe’nin ise yeniden Boğaz’la buluşması planlanıyor.

Şehir içerisinde iki yakayı birbirine bağlayan ve binlerce insan tarafından kullanılan vapurlar hem İstanbul’un Kız Kulesi, Galata Kulesi, saraylar ve köprüler gibi siluetlerini görmenizi hem de Boğaz havasını içinize çekmenizi sağlayan toplu taşıma araçlarındandır.

Vapurların hikâyesine bakıldığında, vapurların tarihçesi Cevdet ve Fuat Paşaların girişimleriyle 1851 yılında kurulan Şirket-i Hayriye’ye dayanıyor. Osmanlı Devleti’nde kurulmuş ilk anonim şirket olan Şirket-i Hayriye’nin kuruluş amaçlarından biri de İstanbul ve Boğaziçi iskeleleri arasında daha önce kayıklarla gerçekleştirilen ulaşımı kayıklara göre daha konforlu ve güvenli olan buharlı gemilerle sağlamak.

Vapurların 1858’den beri faaliyet gösterdiği Haliç hattında kurulu bulunan Haliç Vapurları Şirketi’nin 1941 yılında; Boğaz hattında vapur işletmek üzere 1851’de kurulmuş olan Şirket-i Hayriye’nin ise 1945 yılında kamulaştırılarak bütün haklarının Şehir Hatları’na devredilmesi ile İstanbul sularında vapur taşımacılığı tek çatı altında toplanmış oldu.

Kamulaştırılan Şirket-i Hayriye İstanbul ve Boğaziçi arasında buharlı gemiler ile yolcu taşımacılığı hizmeti verdi.  İkinci Dünya Savaşı sonrasında filosunu yenileme ihtiyacı hisseden ve adı Şehir Hatları İşletmesi olarak değiştirilen işletmeye 1950’lerin başlarında üç parti halinde Hollanda’da inşa edilen yeni yolcu vapurları katıldı.

İstanbul vapurları sadece kentiyle değil yaşayanı, yaşatanıyla da bütünleşmiş toplu taşıma araçları olduğunu Şehir Hatları Genel Müdürü Sinem Dedetaş, her alanda çok hızlı değişim ve dönüşümün yaşandığı günümüzde vapur yolculuklarının değişmeyen nadir keyiflerden biri olduğunu söyledi.

İstanbul Boğazı’nın “Bahçeleri”

Yolcu taşımacılığında İstanbul’un simge gemileri arasında yer alan ve adlarının sonu “bahçe” ile biten Paşabahçe, Dolmabahçe ve Fenerbahçe, üç İstanbul semtinin adını taşıyor. “Bahçe Sınıfı” olarak adlandırılan ve diğer gemilere göre daha büyük ve gösterişli olan bu üç vapur İstanbul sularında, Adalar hattında ve Yalova hattında çalıştı; uzun yıllar yolcuların gözdesi oldu. İstanbul’da deniz ulaşımının yakın tarihine tanıklık etmiş bu üç vapurdan günümüze yalnızca Paşabahçe ve Fenerbahçe vapurları ulaştı.  

İtalya Toronto’da inşa edilen Paşabahçe vapuru, 1952 yılında hizmete girdi. Saatte 18 mil hız yapabilen Paşabahçe, hizmette kaldığı 55 yıl boyunca İstanbul sularında Adalar ve Yalova hattında yolcu taşımacılığı yaptı. Neredeyse iki kuşak taşımış Paşabahçe vapuru, 2010 yılının başlarında emekliye ayrıldı. Tarihi Paşabahçe vapurunun, yeniden Boğaz’la buluşması planlanıyor.

Şehir Hatları’nın sembol gemilerinden Paşabahçe vapurunun eskiden olduğu gibi İstanbul’a hizmet vermesi için çalıştıklarını ifade eden Dedetaş, “Belediyeye hibe yoluyla hediye edildiği dönemde kültürel amaçlı kullanılması planlanan gemi, korozyona uğradığı için baştan aşağı yenilenmesi gerekiyor. Yakın dönem deniz tarihimize tanıklık etmiş Paşabahçe vapurunun tekrar Boğaz sularına dönmesi hem bizleri hem de İstanbulları mutlu edecektir.” dedi.

Şehir Hatlarının İkizleri: Dolmabahçe ve Fenerbahçe

Galata Köprüsü, Adalar ve Yalova arasında hizmet veren Dolmabahçe vapuru, 1952'de İskoçya Glasgow'da William Denny&Brothers Dumbarton tezgâhlarında inşa edildi. 2 Nisan 1953’te hizmete giren Dolmabahçe vapurunun, saatte 18 mil hız yapabilen, her biri 1.500 beygir gücünde 2 adet Sulzer dizel motoru bulunuyordu. Dolmabahçe vapuru, motor gövdesindeki çatlak nedeniyle 1993 yılında hizmet dışı kaldı; ardından Aliağa’da söküldü.

Paşabahçe vapurundan sonra İstanbul sularında çalışan en eski vapur olan Fenerbahçe, Dolmabahçe vapurunun ikizidir. İlk seferine 14 Mayıs 1953 tarihinde çıkan Fenerbahçe vapuru, uzun yıllar Sirkeci-Adalar-Yalova-Çınarcık arasında sefer yaptı; 22 Aralık 2008 tarihinde “Veda Turu” isimli son seferini gerçekleştirdi.

2009 yılında süreli olarak Rahmi M. Koç Müzesi’ne verilen Fenerbahçe vapuru, müze vapur olarak ziyarete açıldı. Yalvaç Ural Oyuncak Koleksiyonu’na ev sahipliği yapan Fenerbahçe vapuru, bunun yanı sıra geçici sergilere ve müze eğitim çalışmalarına da ev sahipliği yapıyor.

*Fotoğraflar, Eser Tütel ve Orhan Kızıldemir’in arşivinden alınmıştır.

Kaynakça:

Rahmi M. Koç Müzesi, http://www.rmk-museum.org.tr/istanbul/koleksiyon/fenerbahce-vapuru

İDO İstanbul Deniz Otobüsleri Sanayi ve Ticaret A.Ş.- Murat Korutürk- Aralık 2008- İstanbul